Door Hans ’t Hart
In het baanbrekende boek “Partnergeweld en Emotionally focused Therapy, vechten voor de liefde”, door Jef Slootmaeckers en Lieven Migerode (Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2020), wordt een nieuwe en zeer effectieve invalshoek op partnergeweld geïntroduceerd.
Tijdens het lezen, kwam ik daarbij vele bruikbare inzichten tegen die ook koppels met alledaagse conflicten of gedoetjes kunnen helpen.
Ik wil in dit artikel met name twee inzichten delen die ik zeer verhelderend vind. Ik gebruik deze tegenwoordig in bijna elke sessie. Dit is trouwens een verdiepend artikel op het artikel ‘Ben ik een chimpansee of een schildpad?‘ Mijn advies is om dit eerst te lezen.
Onder water geduwd worden
Ik citeer uit het boek:
“Herinner je je nog hoe je elkaar als kind met je broer, je zus of vriendjes onder water duwde in het zwembad? Ik leerde dat conflicten tussen partners soms ook zo aanvoelen. Zeker wanneer je partner boos is en wanneer zij hard roept en verwijtende dingen zegt, voelt dat voor ons als onder water geduwd worden. De woorden en verwijten duwen ons onder in een bad van emoties. Meestal kunnen we dat verdragen omdat we ons los kunnen worstelen uit de greep van de ander en het lukt om boven water te komen en te ademen. Maar herinner je je nog hoe de greep van je broer of vriendjes soms te sterk was en dat je klem zat onder water? Niet in staat je te bevrijden uit de greep… Je zit vast en je wordt bang dat je zult verdrinken. Plotseling is het spel gevaarlijk geworden. Je raakt in ademnood. Hoe groter die druk wordt in je borstkas, hoe groter de paniek. Op dat moment ga je alles doen om je te bevrijden uit de situatie. Je gaat vechten. Je duwt, krabt, mept, slaat tot de ander zijn greep loslaat en je weer kunt ademen. Je duwt de ander op afstand. Je lijkt geen andere keuze te hebben dan je vriendje pijn te doen om weer te kunnen ademen. Je lijkt zelfs even te vergeten dat die ander je vriend is. Je moet gewoon ademen.” (Noot: pagina 7)
Het onder water geduwd worden, gaat over de manier waarop u zich gevoelsmatig overvraagd voelt. De ander zit u te veel op de huid, er is een te grote nabijheid. Dat gevoel kan al ontstaan als u met het eten klaarmaken bezig bent en uw kinderen of uw partner vragen of u onmiddellijk ergens naar wilt kijken. Op dat moment is het even teveel, en voor u het weet reageert u scherp of zelfs autoritair. De sfeer is verpest en een ruzie of een koude oorlog ligt om de hoek.
Wegzakken in een moeras
Opnieuw citeer ik eerst uit het boek. Daarna volgt mijn kanttekening:
“Wanneer mensen die van elkaar houden in conflict komen raken ze verstrikt in hun emoties. Vooral de angst dat je partner je niet meer graag mag, kan je echt overspoelen. Ik zie het voor me alsof je plotsklaps in een moeras beland van emoties. Hoe groter de angst wordt, hoe meer je erin dreigt weg te zakken. De kleverige massa zuigt je naar beneden, de diepte in. Je raakt in paniek en je roept dat je in gevaar bent en helemaal dreigt weg te zakken, en dus dood te gaan. Je hebt de tijd niet om de situatie rustig uit te leggen, je kunt enkel roepen. Jammer genoeg missen deze woorden hun effect. Je partner schrikt van het gebrul, raakt bevangen door de scherpte van je woorden en ziet niet dat het een uiting is van de paniek van weg te zakken in de modder. Op momenten dat je dreigt kopje onder te gaan in het moeras, op een moment dat je voelt dat je partner met je woorden en roepen niet duidelijk maken dat je hulp nodig hebt, ga je uit onmacht en paniek grovere middelen gebruiken om je partner bij je te houden. Op dat moment ga je slaan, met dingen gooien of stampen. Alles om je partner duidelijk te maken dat je dreigt ten onder te gaan in het moeras van angst en dat nabijheid en hulp van je partner het enige is dat je kan redden.” (Noot: p.9)
In het beeld van het vastzitten in een moeras komt vooral het alleen-zijn naar voren. Het moeras staat voor al die gevoelens die overweldigend zijn, die grote paniek of radeloosheid kunnen veroorzaken. Ook dat beeld is te plaatsen in alledaagse situaties.
Uw partner is bijvoorbeeld zo druk dat hij of zij uw nabijheid niet kan verdragen. Door afwijzend te zijn tegenover uw toenadering kunt u zich ineens zo alleen en zo afgewezen voelen, dat u fel uithaalt. Uiteraard kunt u zich ook zielig of klagerig gaan gedragen. Ook dan is de sfeer aardig verpest.
Moerasgevoel en de chimpansee
Hoewel de heftige reacties in deze citaten misschien niet direct uw situatie weergeven, herkent u mogelijk wel de beeldspraak van het onder water duwen en het moeras. Ze geven goed weer wat mensen emotioneel in de relatie vaak overkomt.
In de interactiecirkel zet ik tegenwoordig het moerasgevoel vaak bij de chimpansee: dat is degene die vaak de meeste behoefte heeft aan bevestiging en de neiging heeft om aan te klampen als hij dit niet krijgt. Het moerasgevoel gaat over kwetsbare emoties die u liever niet voelt en het liefst zo snel mogelijk wilt wegwerken. En de chimpansee doet dit door de ander duidelijk te maken wat hij of zij niet goed doet.
Onder water duwen en de schildpad
Ook het onder water geduwd worden gaat in werkelijkheid over kwetsbare emoties: de moedeloosheid die het teweegbrengt als je er niet in slaagt om de ander op een prettige manier te stoppen in het maar doorgaan. De schildpad redeneert vaak volkomen onbewust: als ik mij terugtrek en niet reageer, houdt het vanzelf op. Dan ben ik veilig en hou ik de boel rustig, het escaleert dan niet. Maar een aanklampende partner (chimpanseegedrag) wordt juist getriggerd door de terugtrekking. Dus het terugtrekken werkt averechts en zorgt ervoor dat het voor beiden nog onveiliger gaat voelen.
De codetaal ontcijferen
Bij het de-escaleren van een ruzie in een relatie gaat het om het leren herkennen van de codetaal in het zichtbare gedrag: als de schildpad uithaalt, zegt hij in wezen: “Het wordt me te veel en ik weet niet hoe ik het kan stoppen dat je zo op mijn huid zit”.
De schildpad moet leren snappen dat in het prikken en porren van de chimpansee eigenlijk een compliment verscholen zit: “Ik heb het nodig dat je me laat voelen dat ik belangrijk voor je ben, dat het je raakt dat ik me zo ellendig voel. Als je me dat laat voelen of merken dan word ik gerustgesteld. Juist door je niet terug te trekken maar juist je nabijheid in de relatie te houden, zul je merken dat ik zachter en opener kan worden”.
Uiteraard moet de partner die zo aanklampt, leren dat het effectiever is om te vertellen dat je in paniek bent, je je alleen voelt, etc. dan naar je partner uit te halen. De schildpad mag leren om te zeggen dat hij stress voelt en zich overvraagd voelt, maar wel oog heeft voor dat zijn partner ook stress voelt.
Leer deze nieuwe code
U hoeft niet te maken hebben met fysiek of verbaal geweld in de relatie om te kunnen snappen dat het helpend is om tegen uw partner te zeggen dat u zich in het moeras of onder water geduwd voelt. Deze nieuwe code kan helpen om een escalatie te voorkomen.
Dat vraagt wel inzicht in uw eigen emotionele triggermechanismen. Hiermee bedoel ik dat u een verband ziet tussen dat wat u zegt en doet naar uw partner (de vuist maken) en de emotionele stress waaruit dit voorkomt (“Help!!”). Bij emotionele stress kunt u dan denken aan: u niet belangrijk voelen, niet gelijkwaardig, alleen, overvraagd, et cetera.
Patronen kunnen wisselen
In de relatie zult u soms onder water geduwd worden en soms in een moeras belanden. Hoewel ik me vaak een chimpansee voel, zijn er genoeg situaties waarin ik me onder water geduwd kan voelen. Ik weet inmiddels dat de ander dat niet moedwillig doet.
Ik wil hier nog graag iets over kwijt.
Wellicht vertelt u niet wat de ander gevoelsmatig voor impact op u heeft. Het is immers gemakkelijker om uw partner kritiek te geven en zoiets te zeggen als: “Wat ben je toch ongeduldig, ik kan niet heksen!”
Het verwoorden van de impact op uw gevoel blijkt echter veel effectiever te zijn dan het uiten van kritiek. Daarom is het van belang om regelmatig te analyseren met elkaar waarom een conflict ontstond. Waar kwam de lading vandaan. Het is belangrijk om de impact van elkaars gedrag bij elkaar te leren herkennen, zodat u de escalatie niet meer nodig hebt om uw emotionele toestand duidelijk te maken.
Voorbeelden van een situatie de-escaleren
U weet nu dat het moeras staat voor te weinig nabijheid. Als uw partner daarin zit, is het belangrijk dat u leert om hem of haar gerust te stellen met: “Geef me even de ruimte, maar ik beloof je dat ik bij je terugkom.”
In zo’n situatie kunt u uw partner bijvoorbeeld vertellen dat u op dit moment niet zoveel kunt hebben omdat het zo warm is, of:
- ik het zo druk heb gehad
- ik ben zo met mezelf bezig
- ik ben erg moe en kan er niet veel bij hebben
Vul dat aan met: “Dan weet je dat. Het heeft niets met jou te maken, maar ik kan me voorstellen dat jij je afgewezen voelt. Weet dat het met mij te maken heeft op dit moment en dat ik niet zo staat ben om gericht te zijn op jou.”
Als uw partner zich vaak herkent in het onderwaterpatroon is het belangrijk dat u als aanklampende partner leert zeggen: “Het gaat even niet goed, of:
- Het is me allemaal even te veel
- Ik voel me overweldigd, in paniek of gestrest, kun je me even vasthouden
- Kun je er even voor me zijn
Op deze manier hoeft u uw partner niet te “dwingen” tot nabijheid.
Uiteindelijk gaat het er natuurlijk in beide gevallen om dat u ten diepste aan uw partner vraagt: “Zorg voor mij, heb aandacht voor mij”. Hoe duidelijker u dat aan elkaar kunt vertellen, des duidelijker bent u.
Bovenstaande inzichten zijn gemakkelijker verwoord dan in de praktijk toegepast. Het leren invullen van een interactiecirkel zal enorm helpen om te snappen waar een conflict nou werkelijk over gaat, zodat u er meer afstand van kunt nemen. Daar heeft u geen therapeut voor nodig, maar kunt u leren in onze online cursus Conflicten met je partner – hoe los je deze op? In 12 lessen leert u samen stap voor stap een conflict te ontrafelen en te tackelen.